Klauzule niedozwolone (inaczej klauzule abuzywne) – są to zapisy, postanowienia wzorca umowy, ukształtowanego przez przedsiębiorcę i skierowanego do podmiotu nieprofesjonalnego tj. konsumenta w rozumieniu art. 22 [1] kodeksu cywilnego (stosunki B2C).
Zakaz stosowania klauzul niedozwolonych
Przepisy wskazanej ustawy, w szczególności art. 385[1]-385[3] wprowadzają zakaz umieszczania w treści umowy niedozwolonych postanowień, który sankcjonowany jest brakiem mocy wiążącej tych klauzul.
Definicja klauzuli niedozwolonej
Definicja klauzul niedozwolonych opiera się przede wszystkim na dwóch aspektach: sprzeczności z dobrymi obyczajami oraz rażącym naruszeniu interesów konsumenta. Ustawodawca posługując się w kodeksie cywilnym pojęciami odpowiednio „dobrych obyczajów” oraz „rażące naruszenie interesów” świadomie pozostawia luz decyzyjny, który będzie poddany interpretacji w momencie opiniowania danego zapisu.
Należy wskazać, iż klauzula dobrych obyczajów nakazuje dokonać oceny w świetle norm pozaprawnych, przy czym chodzi przede wszystkim o normy moralne i obyczajowe, powszechnie akceptowane albo znajdujące szczególne uznanie w określonej sferze działalności.
Natomiast rażące naruszenie interesów konsumenta, wbrew pozorom wiąże się nie tylko z kwestiami dotyczącymi sfery ekonomicznej. Należy również uwzględnić aspekty zasługujące na ochronę dobra konsumenta, jak jego czas, prywatność, poczucie godności osobistej czy satysfakcja z zawarcia umowy.
Warto pamiętać, iż ocena dopuszczalności owych postanowień, nie odnosi się do zapisów regulujących główne świadczenia stron, w tym np. ceny lub wynagrodzenia, jeżeli zostały przedstawione w sposób niebudzący wątpliwości.
Przesłanki uznania klauzuli za niedozwoloną
Reasumując, o postanowieniu niedozwolonym (klauzuli abuzywnej) mówimy w przypadku, gdy spełnione są łącznie następujące warunki:
- kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami,
- rażąco narusza interes konsumenta,
- nie jest postanowieniem uzgodnionym indywidualnie,
- nie jest postanowieniem określającym główne świadczenia stron w sposób niebudzący wątpliwości.
Istotnym jest, ażeby mówić o abuzywności danego postanowienia, spełnienie wszystkich (łącznie) powyższych przesłanek. Skutkiem zastosowania klauzuli niedozwolonej jest brak mocy wiążącej tego postanowienia, jednakże przy zachowaniu skuteczności innych zapisów umowy, o ile są zgodne z powszechnie obowiązującym prawem.
Zagrożenia związane z posiadaniem klauzul niedozwolonych
- uznanie braku mocy wiążącej danych postanowień, będących klauzulami abuzywnymi,
- poddanie postanowień kontroli sądowej w ramach kontroli abstrakcyjnej (ocena postanowień umownych dokonywana przez Sąd w oderwaniu od łączącego strony stosunku prawnego oraz umowy) lub kontroli indywidualnej (ocena postanowień umownych dokonywana przez Sąd w określonym stosunku prawnym łączącym strony),
- uznanie postanowień umownych za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów.
